Бугунги кунда одамлар Италия футболи ҳақида ўйлаганда, ҳимояни тасаввур қилишади. Эҳтимол, болалар Жоржо Кьеллини ёки Леонардо Бонуччи каби метин мудофаа вакили бўлишни орзу қилишар.

Лекин сизга бир нарсани айтиб қўяй... Мен аввалига ҳимоячи бўлишни хоҳламаганман.

1982 йилги жаҳон чемпионатида ҳужумчи Паоло Росси олтита гол урганини кўрганидан сўнг, ким орқа чизиқда ўйнашни истарди дейсиз? Яримҳимоячи Марко Тарделлининг финал ўйинида майдон четидан зарба бериб гол урганини ҳали-ҳануз эслайман. Унинг нишонлашини, гол урганидан кейинги юз ифодаси, икки қўлини осмонга кўтариб, бақирганча югурганини хотирамда сақлайман.

Италиядаги бошқа кўплаб болалар сингари мен ҳам телевизор қаршисида ўтирардим, ўшанда эндигина тўққиз ёшга тўлгандим – финал ҳуштаги чалиниб, Италия жаҳон чемпиони бўлди ва эфирда Нандо Мартеллини овози янгради:

"Жаҳон чемпионлари! Жаҳон чемпионлари! Жаҳон чемпионлари!"

Ўшандан кейин Италияда бирорта ҳам бола қолмадики, деворга тўп тепаётганда Мартеллини овозини эшитиб, ўзини унинг олқишларидан руҳлантирилгандек ҳис қилмаган бўлса.

"Наполи"га илк бор келганимда, тўп узатувчи эдим. Бу менга афсоналарнинг машғулотларини кузатиш имконини берарди. Сўнгра, ўсмир ёшимда ёшлар жамоасига қўшилганимда, худди Тарделли сингари ярим ҳимоячи позициясида ўйнардим. Бу ҳолат ёшлар академияси директорларидан бири ёнимга келиб, позициямни ўзгартиришимни айтгунга қадар давом этди.

"Фабио, сени ҳимоячи бўлишингни хоҳлайман", деди у.

Шу билан иш битди. Ҳеч қандай тушунтириш ёки сабаб йўқ эди. Майдондаги бошқа ўйинчиларнинг аксариятидан бўйим пастроқ эди, шу боис ҳимоячига ўхшамасдим, айниқса марказий ҳимоячига. Аммо ўша лаҳзадан бошлаб шу позицида қолдим. Бахтимга, ҳимояда ўйнашни яхши кўрардим. Устига-устак, бу ишни жуда яхши уддалардим.

Ўтмишга назар солсам, карьерам учун икки нарсага қарздорман. Биринчидан, энг яхшиларни кузатиб ўргандим. "Наполи"га келганимда, Чиро Феррара билан бирга тўп тепдим – у "Наполи" ва "Ювентус" таркибида 500 дан ортиқ ўйин ўтказган ва Италия футболи тарихидаги энг буюк ҳимоячилардан бири ҳисобланади. Феррара, кўпчилик итальянлар сингари, гапни чўзмасди. У сизга қаерда туришингиз, нима қилишингиз кераклигини ва рақибингизга қарши имкониятингиз бор-йўқлигини тўғридан-тўғри айтарди.

Мен Феррарани 1987 йилда, "Наполи"да тўп узатувчи бўлган пайтларимда танидим. Ўшанда жамоа А Сериядаги илк чемпионлигини қўлга киритганди ва мен улар билан майдонда бирга бўлгандим. Мўъжизавий мавсум эди. Мен барча ўйинчилардан жуда кўп нарса ўргандим, лекин биттасидан алоҳида. У даҳо эди. Диего Марадона.

Ҳар куни афсонани кузатардим. Асосий жамоа билан машғулотларга чақирилганимда, ўзимга: "Ниҳоят Марадона билан бирга шуғулланаман", дедим.

Феррара менга жилмайиб қаради-да, шундай деди: "Йўқ, йўқ, Марадона билан шунчаки машқ қилиб бўлмайди. Унинг ёнига шунчаки бориб тўп олиб қўйиб ҳам бўлмайди. Тўп унинг оёғидан ажралмайди".

Кейин у менга тўпни узатди. "Ма, буни ол, чунки сен Марадонадан ҳеч қачон тўп ололмайсан", деди у жилмайиб. "Лекин мендан олишинг мумкин".

Охир-оқибат, ниҳоят Феррара ва асосий таркибнинг бошқа аъзолари, жумладан, менинг кумирим Марадонага қарши машғулот ўтказиш имкониятига эга бўлдим. Бир куни Марадона мен томонга кела бошлади, оёқ бармоқлари билан тўпни ҳаракатлантириб, дриблингини ишга соларди. Ўйлаб ўтирмасдан, тўпга ташландим.

Мен Марадонага подкат ташладим. Даҳога! Афсонага! Бирдан жамоадошларим ва мураббийларимнинг нигоҳи менга қаратилганини ҳис қилдим. Кейин, миямда Ферраранинг овози янграй бошлади:

Марадонани шунчаки тўхтатиб бўлмайди.

Фақат Марадона жилмайиб турарди. Машғулот тугагач, у мен томон юриб келиб, бутсасини менга узатди. Ётоқхонамнинг деворларида Неаполь илоҳи – Марадонанинг суратлари бор эди. Энди эса қўлимда унинг кун бўйи машғулотда кийган ва лой теккан бутсаси турарди.

Бу мен ўрганган иккинчи нарса эди: буюк ҳимоячи бўлиш учун дунёдаги энг кучли ўйинчиларга қарши майдонга тушиш керак.

Бунинг учун сизга керак бўладиган ягона нарса нима? Бўй эмас, тезлик ҳам эмас, ҳатто тўп билан ишлаш маҳорати ҳам эмас. Ишонч бўлиши шарт.

Ўзимга бўлган ишончни қаердан олганимни аниқ билмайман, лекин Марадонага қарши ўйнаган кунимда бу ишонч, шубҳасиз, менда мавжуд эди. Бу ишончни бутун фаолиятим давомида – "Наполи"да, "Парма"да, "Интер"да, "Ювентус"да мустаҳкамлашга интилдим.

Тўғрисини айтсам, 2006 йилнинг 9 июлигача ўзимни ҳимоячи сифатида ишончли ҳис қилмаган эдим... Ўша куни Жаҳон чемпионати кубогини кўтарганимда ва журналистлар бизга қарата: "Campioni del mondo! Campioni del mondo! Жаҳон чемпионлари! Жаҳон чемпионлари!" дея ҳайқиришганида, бу ишонч пайдо бўлди.

Ҳимоячи сифатида турли хил кўриниш ва ўлчамларда бўлишингиз мумкин. Баланд ёки паст бўйли, тез югурувчи ёки баланд сакровчи бўлишингиз мумкин. Буларнинг аҳамияти йўқ. Энг муҳими, майдонга чиққанингизда ўзингизга ишончингиз комил бўлиши керак – чунки ҳар ҳафта янги синов кутиб туради.

Фақат ана шундай синовлар орқалигина ўзингизга бўлган ишончни топасиз. Бу мен учун Марадонага қарши ўйнаган ўша кундан бошланди ва кейинчалик ҳар сафар майдонга чиққанимда давом этди. Бугун ҳам, мураббий сифатида майдон четида туриб, ўзимга бўлган ишончни мустаҳкамлаш устида ишлаяпман.

Шунинг учун мен муваффақиятли лаҳзаларим ҳақида эмас, балки менга энг кўп қийинчилик туғдирган лаҳзалар, рақиблар ва жамоадошлар ҳақида гапирмоқчиман. Айнан улар туфайли ўзимга бўлган ишончни шакллантира олдим.

РОНАЛДО

Ундан олдин ҳам, ундан кейин ҳам ким билан тўқнаш келган бўлсам, Роналдо ҳар доим менда қўрқув уйғотган ягона футболчи бўлган. У бизнинг авлод ўйинчиси. Феномен. Роналдо.

1998 йилги жаҳон чемпионати олдидан Францияда Бразилия ва Италия ўртасидаги ўртоқлик ўйинида Роналдога қарши илк бор ўйнгандим. Ҳатто у билан бир майдонга тушишнинг ўзи мени ваҳимага соларди. Ўша ўйинда дуранг натижа қайд этдик ва шундан сўнг мураббийимиз Чезаре Мальдини билан суҳбатлашдим.

"Фабио, биласанми, кўпчилик Роналдонинг қанчалик ажойиб, қанчалик зўр футболчи эканлиги ҳақида гапиради".

У гапида давом этаркан, мен бош ирғаб қўя қолдим.

"Унинг сенга қарши ўйинини кузатганимдан кейин шуни айтишим мумкинки, ҳа, Роналдо чиндан ҳам ўта моҳир футболчи экан".

Мальдинининг ўзига хос услуби.

"Ташаккур, мураббий".

Роналдо шундай футболчи эдики, уни ҳимоя қилиш эмас, балки иложи борича чеклаш ва назорат қилишга интилардингиз. Чунки Роналдо гол урмоқчи бўлса, албатта урарди. Тўғри, Бразилияда Ромарио, Роберто Карлос, Роналдиньо ҳам бор эди. Аммо Роналдо... у бутунлай бошқача эди.

У тез эди. У кучли эди. У ақл бовар қилмас даражада маҳоратли эди. Ҳар сафар унга қарши ўйнаганимда, ўртада доим ўзаро ҳурмат бор эди. Унга ўхшаган футболчига сўз отишнинг ҳожати йўқ эди ва унинг миясига киришга уринишдан маъно йўқ эди. Ҳуштак чалинмасдан олдин у аллақачон сизнинг онгингизга кириб бўлган бўларди.

Менимча, ундан қўрқувим ҳеч қачон йўқолмаган. Лекин шу қўрқувдан ҳурмат туйғуси пайдо бўлди. Роналдодек футболчини ҳурмат қилиш эса ҳар куни қўлингдан келганча машқ қилиш демакдир. Майдонга чиққанимда, барча вақтимни сарфлаётганимни билардим. Қўрқдимми? Албатта. Аммо ўйинни ва рақибни ҳурмат қилиш учун буни майдонда сездирмаслик керак эди.

Роналдо орқали майдонда қўрқув билан курашишни ўргандим.

ЗИНЕДИН ЗИДАН

Роналдода майдондаги қатъиятлик бўлса, Зиданда нозиклик бор эди. У майдоннинг ҳақиқий жентлмени эди. Унинг оёқлари албатта ерга тегарди, аммо ҳаракатлари шунчалик енгил эдики, гўё ҳавода сузаётгандек туюларди. Унинг бурилишлари ва алдашлари шунчаки спортга хос эмасди, балки балетга ўхшаб кетарди. Ўйинчилар орасида сузиб юргандек ҳаракатланишида алоҳида нафислик бор эди.

Унинг ўйинини кузатиш завқли эди ва унга қарши ўйнаш имкониятига эга бўлганимдан бахтиёрман.

Мен бутун фаолиятим давомида Зиданга қарши ўйнаганман. Кўплаб футболчилар учун уларга қандай қарши ўйнашни ўрганадиган нуқтага етиб борасиз. Аммо Зиданга қарши биринчи ўйиндан то охирги ўйингача у мени доғда қолдиришнинг янги усулларини топарди.

Роналдо сингари, Зиданга қарши ўйнашга тайёрланишдан бошқа илож йўқ эди. Айтганимдек, мен ўз ишимга жуда жиддий ёндашардим. Зидан билан тўқнаш келганимда уни тўхтатиш учун имкон қадар кўпроқ имкониятга эга бўлиш мақсадида қаттиқ шуғулланардим.

2006 йилда биз Жаҳон чемпионати финалида Францияга қарши ўйнадик ва Зидан ўйиндаги биринчи голни урди. Бу гол пенальтидан урилди, аммо ҳимоямиз бироз саросимага тушиб қолди. Ўйин бошланганига беш дақиқа бўлганди ва у шунчаки тўпни дарвозага йўллади. Тўп ҳавода сузиб бориб, тўсинга урилганини кузатиб турганимни эслайман.

Биз ҳаммамиз тўп дарвозага чизиғини кесиб ўтмаган бўлса керак деб умид қилгандик, лекин Зидан орқасига ўгирилиб қараганида, ҳаммаси тамом бўлди. Ваҳимага тушдик. Сардор сифатида эса жамоамизни яна диққатини жамлашга ундашим кераклигини билардим. Аммо бу Зиданнинг қўлидан келарди. У ҳатто ҳимоянгиздан ўтиб кетмаса ҳам, сизни саросимага солиб қўйиши мумкин эди. Унинг майдондаги мавжудлигини ҳис қилардингиз. Хотиржамлик ва ижодкорлик унинг танасидан тўпга ўтаётгандек туюларди.

Яъни у ўзини бошқара олмай қолгунча. Ҳатто Зиданда ҳам шундай ҳолатлар бўлган.

Аммо бу ерда мен яна бир сабоқ олдим: Майдондаги етакчилик. Менинг вазифам нафақат тўпни тўхтатиш ёки ярим ҳимоячи ва ҳужумчиларимизни жойлаштириш, балки ҳаётимиздаги энг муҳим ўйинда ютқазиб қўяётган бўлсак ҳам жамоамизни руҳлантириш эканлигини тушундим.

"Биз уддалай оламиз," дедим шерикларимга қараб. "Ғалаба бизники".

Бахтимизга, орадан 10 дақиқача ўтгач, Марко Матерацци боши билан гол урди. Жамоамиз бироз енгил тортганини ҳис қилиш мумкин эди. Биз яна ўйинга қайтдик.

Пенальтиларга ўтгунимизча шундай эди. Кимдир тўп тепишга чиққанда, юрагим тўхтаб, яна уришни бошларди. Фабио Гроссо ғалабамизни таъминлаганида, қулоқларим ҳеч нарсани эшитмай қолди. Ишонишим қийин эди.

Campioni del mondo.

Жаҳон чемпиони.

Мен ўша ўйин якунида нафақат совринни, балки ундан-да кўпроқ нарсани қўлга киритдим. Илк бор ўзимни майдоннинг орқа қисмида нима қилаётганимни тушунаётгандек ҳис қилдим. Бу Италия терма жамоасининг мудофаа тизими туфайли эди. Майдонда якка ўзингиз ўйнайсизми ёки жамоа бўлиб ўйнайсизми – бу сиз билан бирга ким ўйнаётганига боғлиқ. Ўша турнир давомида биз чинакам жамоавий руҳда ҳаракат қилдик ва биз энг кучлиси эдик.

Фақатгина мудофаада эмас, барча жабҳада.

АНДРЕА ПИРЛО ВА ФРАНЧЕСКО ТОТТИ

Юқорида таъкидлаганимдек, кўпчилик Италия футболи ҳақида ўйлаганда фақат мудофаани тасаввур қилади. Менинг назаримда бу нотўғри. Бизда энг буюк ҳужумчилар бор. Бизда энг зўр ярим ҳимоячилар ҳам бор.

Шундай бўлса-да, кўпчилик бизни 2006 йилги жаҳон чемпионатида фақат мудофаа туфайли ғолиб чиққан деб ўйлайди. Биз бу турнирда барча рақибларимизни енгиб, ғалаба қозондик. Мудофаада ўз вазифамизни бажара оламиз, аммо гол урмасак, ғолиб бўла олмаймиз. Бу аниқ-ку, лекин менимча, бизнинг ҳужум чизиғимиз ўз ҳиссаси учун етарлича эътироф этилмади.

Албатта, бир жамоада бўлишимиз менга кўпроқ ёқарди, лекин клуб футболида италиялик ҳамжамоадошларим Андреа Пирло ва Франческо Тоттига қарши ўйнаш мен учун жуда "қувончли" синов эди.

Тоттига қарши ўйнаганимда, у ҳужумчи бўлгани учун майдонда кўпроқ гаплашиш имкониятимиз бўларди. Агар дарвозабон тўпни ўйинга киритаётган бўлса ва биз ҳаракатни кутиб турсак, бир-биримиз билан ҳазиллашардик. Бу биз учун оддий ҳол эди. У жуда қизиқчи йигит. Пирло-чи? Унинг услуби бошқача. Тўп унда бўлганида, нима қилишини ҳеч ким билмасди. У марказий чизиқда ҳаракат қилганида, доим унинг кейинги қадамини олдиндан билишга ҳаракат қилардим.

Бу ерда ўзаро ҳурмат бор эди. Ҳаммамиз бир-биримизга осон бўлишини истамасдик. Улар ҳар қандай имкониятдан фойдаланиб, дарвозани забт этишга уринишларини билардим ва уларни ерга йиқитишдан тортинмаслигимни ҳам билишарди.

Майдондаги ягона дўстларингиз – сиз билан бир хил либос кийган 10 нафар ўйинчи. Қолган барча дўстликлар майдон ташқарисида қолади. Ўйиндан олдин ёки кейин бўладиган кечки овқатлар аҳамиятсиз. Биргаликда қўлга киритган совринларимиз эса ўз жойида қолаверади.

Аммо майдонда ўз ишимни қилишим керак, вазифам – яқин дўстларимнинг гол уришига тўсқинлик қилиш.

ЛА ЛИГА

Бир сўз билан айтганда, Испания мураккаб эди. 2006 йил "Реал Мадрид"га ўтганимда, умрим давомида биринчи марта Италиядан ташқарида ўйнашга тўғри келди. Янги шаҳарга кўчиб ўтиш ҳам, жамоадошларим билан мулоқот қилиш ҳам қийинчилик туғдирди. Бу, эҳтимол, спортчилик фаолиятимда дуч келган энг мураккаб вазиятлардан бири эди.

Италиядаги ўйиндан олдинги ҳафта Испаниядагидан бироз фарқ қилади. У жуда тартибли – машғулотлар узлуксиз давом этади, мураббийлар эса тиним билмайди. Бахтимга, мураббийимиз Фабио Капелло Мадридга итальян футболининг бир қисмини олиб келди. Ҳеч ким ундан кўра интизомли эмасди.

Агар машғулот соат 10 да бошланиши керак бўлса, у айнан 10:00 ни назарда тутарди. Бир дақиқа ҳам кеч қолиш мумкин эмасди.

У Испаниядаги ҳаётга мослашишимга ёрдам берди, лекин мен ҳам индивидуал ўйинчи сифатида ўйнашни ўрганишим керак эди. Қобилиятим туфайли йирик клубда эдим ва мендан катта ишлар кутишарди. Шу билан бирга, янги жамоадошларим ва ҳимоя чизиғимизнинг ўйин услубини ҳам ўзлаштиришим лозим эди.

Дастлабки машғулотларимдан бирида Серхио Рамосга пас берганимни эслайман.

"Нега хато қилдинг?" деб сўради Серхио. "Хато қилмадим, сенга тўпни узатдим", дедим мен.

Ҳамма нарса янгича эди. Италияда биз тўпни бўш ҳудудга узатишга одатланганмиз, Испанияда эса улар тўпни оёқлари тагида кутиб олишади.

"Йўқ, менга кучли пас беришингиз зарур ва тўпни оёғимга тўғри узатишинг керак".

Кўп нарсани ўрганишим керак эди, лекин Мадридга борганимда 21 ёшли йигитча эмасдим. Жаҳон чемпионлигини эндигина қўлга киритгандим. Ўзимга ишончим бор эди. Билмайман, ёш пайтимда бундай қадам қўя олармидим. Аммо Италия 2006 йилда эришган ютуқлардан сўнг, ўз ўйинимни яхши билардим. "Реал Мадрид"да эса кетма-кет икки йил Ла Лигада ғолиб бўлдик.

"Реал Мадрид" либосини бир марта кийганингиздан кейин, сиз умрбод ўша клубнинг бир қисмига айланасиз.

ХИТОЙДА МУРАББИЙЛИК

Мен майдонда ҳамма кучимни сарфладим деб ўйлаган кўплаб ўйинларни ўтказганман. Ўйинга бутун борлиғимни бердим. Аммо бутсаларимни михга илиб, мураббийлик фаолиятимни бошлаганимдан сўнг тушундимки, майдондаги 90 дақиқа мураббийлик ҳаётига асло тенглаша олмайди.

Футболнинг бутунлай янги қиррасини ўрганишга ҳаракат қилдим. Мураббий сифатида ҳар куни, ҳар ҳафта футболчиларимга бор куч-ғайратимни беришим керак. Кимнингдир қандай оилавий муаммоларга дуч келаётганини, ким уятчан ёки камгап эканлигини ва кимни қаттиқроқ турткилаш мумкинлигини билишим шарт.

Энди буни хитойлик таржимон ёрдамида 25 нафар турли хил ўйинчи билан амалга ошириб кўринг-чи. Шунинг учун, сўзлар билан тушунтира олмаганимда, ўйинчиларимга машғулотларда қўшилиб, билганларимни ва улардан нимани хоҳлаётганимни амалда кўрсатаман. Баъзида уларни ўргатиш учун бирга шуғулланишимга тўғри келади.

Мураббий сифатида ўзингизни ёлғиз ҳис қилишингиз мумкин. Сиз майдондагидай кўринасиз-у, аслида улар билан бирга майдон ичида эмассиз. Шундай бўлса-да, ўз тажрибам ва билимларимни футболчиларим билан баҳам кўришим керак.

Бу билимларнинг бир қисми дунёнинг энг сара мураббийлари – Липпи, Трапаттони, Мальдини, Капелло кабилардан ўзлаштирилган. Уларнинг ҳар бири менга нимадир ўргатди, мен эса футболчилик фаолиятимда буларни кичик бир дафтарга ёзиб бордим.

Ҳар қандай хато ёки ютуқни қайд этиб қўярдим. Хитойда ўтган йил давомида ҳам ўша дафтарни ўзим билан олиб юрдим. Бир хил хатоларни такрорламасликка интиламан.

Ўтган йили ёзда "Тяньцзинь Цзиньмэнь"га келганимда нима кутишни билмасдим. Бу Хитойнинг иккинчи даражали футбол лигаси эди. Жамоа кетма-кет етти ўйинда мағлубиятга учраган эди. Улар 16 та клуб орасида саккизинчи ўринда турарди.

Бироқ мен ўзимнинг футболчи сифатидаги шахсиятим, менга қарши ўйнаган ва мураббийлик қилган инсонлардан олган ишончим ҳақида ўйладим. Лига титули, жаҳон чемпионатини қўлга киритиш туйғусини эсладим.

Ўйинга ҳурмат кўрсатиш.

Шундан сўнг ишга киришдик. Мавсум охирига келиб, турнир жадвалида биринчи ўринга чиқдик. Кейинги мавсумда Хитой Суперлигасида ўйнаш ҳуқуқини қўлга киритдик.

Юқори лигага чиққанимизни эълон қилишганда, Мартинеллининг мени олқишлаётган овозини эшитмадим. Юқори лигага кўтарилиш – бу соврин эмас, бу ғалаба келтирувчи гол ёки ўйинни ўзгартирувчи тўп тортиб олиш ҳам эмас. Аммо жамоангиз ва ўйинчиларингиздан муваффақият яратиб, уларни юқорига олиб чиқиш? Бу сизни умрингиз охиригача бахтли қиладиган ишдир.

Болалигимдан майдонда ўзимга бўлган ишончни қидирардим. Буни фақат жаҳон чемпионати кубогини, сўнгра ўша йили "Олтин тўп"ни қўлга киритганимдан кейингина топдим.

Энди эса яна ўзимга бўлган ишончни излаяпман. Бу сафар орқа чизиқда эмас, балки майдон четида – мураббий сифатида.

Оқил Абдубарноев таржима қилди.

Фабио Каннаваро ҳикояси: Копток узатувчиликдан "Олтин тўп"га қадар йўл